اپراتور اول خصوصی پست کشــور، بنا به تعهداتی که در چارچوب اصول حاکم بر پروانه خود به سازمان تنظیم مقرراتو ارتباطات رادیویی سپرده است، باید ظرف 5 سال، حدود 25 درصدبه بخش رسمی بازار پست کشور اضافه کند. اگرچه، یکی از مهمترین اهداف این اپراتور، طراحی خدمات نوین پستی در کشور است(در شــرایطی که چشــمانداز چندان مطلوبی برای رشداقتصادی و به تبع آن افزایش تقاضا برای خدمات پستی دیدهنمیشود) بخش قابل توجهی از این تعهد در واقع از طریق الحاق فعالان بخشهایغیررسمی و نیمهرسمی پست به بخش رسمی بازار محقق میشود.
اقتصاد ایران اصولا با معضل بزرگ بودن بخش سایه اقتصاد و رونق فعالیتهای غیررســمی مواجه است و آنچه در تجربه راهاندازی پست اول در حال انجام است، میتواند بالقوه الگویی برای تقویت بخش رسمی و کوچک ساختن بخش غیررسمی اقتصاد ایران باشد.
فعالیت اقتصادی در بخش ســایه و غیررسمی علاوه بر اینکه موجب عــدم پرداخت حقوق دولتی (بویــژه به صورت فرار مالیاتی) میشود و از این طریق راه را بر توسعه و تقویت خدمات عمومی میبندد؛ زمینه مناســبی برای پولشــویی و تقویت زمینههای ســایر جرائم و همچنین دارای ریسک بالایی در تضییع حقوق مصرف کنندگان است.
در واقع حجم اقتصاد غیررسمی و نیمهرسمی یا به تعبیری اقتصاد سایه، در کل اقتصاد کشور، آنچنان بزرگ و تاثیر این بخش، بر مناسبات اجتماعی و سیاسی ما ایرانیان چنان پررنگ است که میتوان گفت کاهش حجم اقتصاد سایه و تقویت اقتصاد رسمی، یکی از مهمترین اقدامات لازم برای تقویت حاکمیت قانون در کشور است.
به رغم روشن بودن ارزشها و فواید توسعه بخش رسمی اقتصاد و محدود ساختن بخش غیررسمی و غیرشفاف،چه از منظر حقوق دولتی و خدمــات عمومی و چه از منظر اثرات اجتماعی و اقتصادی بر مردم و جامعه، چه چیز سبب میشود که بخش غیررسمی در اقتصاد ایران، چنین نقش پررنگی ایفا کند؟
ماموریتهای اپراتور اول در شفافسازی
صاحبنظران و فعالان اقتصادی معتقدند که بزرگ و پررنگ بودن سهم اقتصاد غیررسمی و ســایه در حجم کلی اقتصاد ایران، دلایل نهادی بسیار جدی دارد. به طور مشخص کیفیت پایین کالاهای عمومی و عدم کارایی دولت در تولید و عرضه این خدمات، همچنین ضعفهای بنیادین دولت در اعمال الگوهای حکمرانی خوب در حوزه اقتصاد، سبب شــده تا برای بیشتر فعالان اقتصای، هزینههای وارد شدن به بخش رسمی اقتصاد، بیش از فواید آن باشد.
به بیان ساده، هزینههایی که فعالان اقتصادی بابت حضور در بخش رسمی اقتصاد، به طور مستقیم به دولت میپردازند یا بواسطه محدودیتهای مقررات، متحمل میشوند در برابر سود ناشی از امنیت و کاهش هزینه مبادله ناشی از حضور در بخش رسمی اقتصاد، آنچنان بزرگ است که در بسیاری از موارد، تراز حرکت از بخش غیررسمی به بخش رسمی، به خصوص برای شرکتهای کوچک و متوسط، کاملا منفی است. در این شرایط طبیعی است که بنگاهها و فعالان اقتصادی تا حد ممکن از ورود به عرصه اقتصاد رسمی خودداری کنند.
با این اوصاف، آیا تلاش اولین اپراتور خصوصی پست ایران، برای تقویت بخش رسمی و کوچک کردن بازار غیررسمی، آن هم در صنعتی که در حال حاضر 80 درصد مبادلات آن در بخش غیررسمی و غیرشفاف انجام میشــود، ماموریت غیر ممکن است؟
نخستین اپراتور خصوصی پست، چگونه بازار رسمی را بزرگتر میکند؟
هنگامی که رفتاری بر اثر انگیزههای اقتصادی در جامعه شــکل میگیرد و تقویت میشــود، مؤثرترین و مطمئنترین راه برای تغییر آن، تغییر شرایط، مناسبات و منطق اقتصادی حاکم بر آن رفتار است. برای تشویق فعالان بخش خصوصی به حضور در بخش رسمی اقتصاد، ابزارهایی مانند اجبار قانونی و تقویت نظارت، چنــدان کارایی نخواهد داشت. قدم اول برای تحقق این امر، کاهش هزینه فرصت حضور بازیگران کسب و کار، در بخش رسمی و تقویت پاداش و مزایای حضور در این بخش در مقایسه با فعالیت در بخش غیررسمی اقتصاد است.
با توجه به تعهدی که اپراتور اول پست خصوصی در مورد توسعه بخش رسمی بازار پست کشــور دارد، موضوع احیای مزیتهای حضور و فعالیت بازیگران پستی در بخش رسمی بازار یکی از کلیدیترین رویکردهای مورد توجه در طراحی و پیادهسازی مدل کسبوکار پست اول بوده است. بر اساس این دیدگاه، اپراتور اول خصوصی پست، تقویت بخش رسمی بازار پست را در مســیر ارتقای ساختارمند شدن شبکه فعالان پستی تعقیب میکند.
ارتقای ساختارمند شدن شبکه به این معنا است که هر یک از کسب وکارهای فعال در شبکه، ضمن حفظ استقلال مدیریتی خود، برای ارتباط بهینه با همکاران، مشتریان، جامعه و نهادهای نظارتــی و تنظیمگر حاکمیتی، از اســتانداردهای عملیاتی و مدیریتی معینی پیروی میکند.
این اســتانداردها، بر خلاف الگوی رایج در سایر بخشهای اقتصاد کشور، در روندی دموکراتیک، بوسیله اعضای شبکه و به اتکای رای آنان و با کمک مشاوران و صاحبنظران منتخب فعالان صنعت طراحی و تصویب میشــود و هدف کلیدی آن تقویت تجارت منصفانه و توســعه فرصت بازیهای برد-برد میان فعالان اکوسیستم و سایر اعضای شبکه ذینفعان صنعت پست است.
در واقع اپراتور از طریق ایجاد شــبکه، علاوه بر کمک به تقویت روابــط تجاری میان فعالان صنعــت، ارتباطات میان بازیگران بــازار و نهادهای نظارتــی و تنظیمگر حاکمیتی را تسهیل میکند.
به این ترتیب کاهش هزینه مبادله اطلاعات میان حاکمیت و فعالان بخش خصوصی، انتقال صدای واحد از فعالان صنعت به نهادهای سیاســتی و مقرراتگذاران و در نهایت مشارکت فعالان در هوشمندســازی، سیاســتگذاری و تنظیمگری چشماندازی روشن برای کاهش هزینه و افزایش فایده اتصال به بخش رسمی بازار را پیش روی کلیه بازیگران کلیدی صنعت پست ترسیم میکند.