مراکز لجستیک پستی همیشه یکی از کلیدیترین اجزای شبکه پستی بودهاند. جایی که اپراتورهای گوناگون و مسیرهای مختلف ناوگان به یکدیگر متصل میشوند. مراکز لجستیک پستی از اهرم هدایت مرسولات به مسیرها و تخصیص آنها به بخشهای گوناگون ظرفیت عملیاتی ناوگان به عنوان ابزار بهینهسازی کارایی ظرفیت شبکه استفاده میکنند. پست نوین در سلسله یادداشتهایی به بررسی الگوهای سنجش و ارزیابی عملکرد مراکز لجستیک پستی میپردازد.
در سالهای اخیر با رشد تعداد و افزایش تنوع خدمات اپراتورهای پستی، فراگیرشدن پست لجستیک، در اثر رشد تجارت الکترونیکی، اضافه شدن نقش "سفارشگردانی" به نقشهای مراکز لجستیک پستی و سنگین شدن ترافیک شبکه پست لجستیک که استفاده بهینه از ظرفیت شبکه را از یک امتیاز به یک الزام تبدیل کرده است؛ مراکز لجستیک پستی، به معنای دقیق کلمه در مرکز توجه مدیران عملیات اپراتورهای پست و پست لجستیک قرار گرفتهاند.
شاهد این مدعا، سرمایهگذاریهای عظیمی است که در توسعه فناوری و کاربست نوآوری برای ارتقای عملکرد مراکز لجستیک پستی انجام شده است.
اما واقعیت این است که اگر نتوانیم بهرهوری یک مرکز خدمات لجستیک پستی را به درستی اندازهگیری و ارزیابی کنیم؛ گفتو گو درباره سرمایهگذاری یا تلاش برای ارتقای عملکرد مراکز لجستیک پستی، صرفا یک حرف کلی و بیمعنا خواهد بود.
اولین نکتهای که در ارزیابی عملکرد یک مرکز لجستیک پستی باید در نظر داشت؛ تفاوتهای میان کارایی و اثربخشی است.
بهرهوری؛ ترکیب پارامتر کارایی و اثربخشی
در ارزیابی کارایی یک مرکز لجستیک پستی، ما عملکرد مرکز را با الگوها و شاخصهایی که نشان دهنده و توصیف کننده اجرای ماموریت مرکز به صورت ایدهآل هستند مقایسه میکنیم؛ بدون اینکه به نقش و ماموریت فرآیندهای یک مرکز لجستیک پستی در کل شبکه پستی توجه داشته باشیم.
در ارزیابی اثربخشی اما، نقش فعالیت مرکز در خلق ارزش افزوده کل شبکه پستی مورد بررسی قرار میگیرد.
در نهایت برای ارزیابی تغییرات بهرهوری یک مرکز لجستیک پستی در اثر تغییر در فرآیندها یا سرمایهگذاری در زیرساختها، باید اثرات اقتصادی/مالی تغییرات کارایی و تغییرات اثربخشی را محاسبه و با یکدیگر جمع نمود.
این حاصلجمع، نشاندهنده اثر سرمایهگذاری یا تغییر فرآیند انجام شده، بر کل ارزشافزوده تولید شده در خدمات پستی است و معیاری به دست میدهد که آیا هزینههای سرمایهگذاری یا تغییر و اصلاح فرآیند، دارای توجیه اقتصادی هستند یا خیر. در این بحث دو نکته باید به دقت مورد توجه قرار بگیرد:
الف) هر تغییری در زیرساختها و فرآیندهای مراکز خدمات لجستیک پستی، عموما هم زمان بر کارایی و اثربخشی عملکرد این مراکز تاثیر میگذارد و این تاثیرات در بسیاری از موارد در جهت عکس یکدیگر عمل میکنند. در واقع بیشتر اوقات، چیزی که منجر به ارتقای کارایی یک مرکز خدمات لجستیک پستی میشود؛ اثربخشی مرکز در شبکه را کاهش میدهد و برعکس. در نظر گرفتن یکی از این دو جنبه (یعنی کارایی و اثربخشی) بدون توجه به مولفۀ دیگر میتواند اثرات بسیار گمراه کنندهای در تصمیمگیری برای تخصیص منابع به اصلاح و تغییر فرآیندها یا سرمایهگذاری در زیرساختهای مرکز داشته باشد.
ب) دقت و قابلیت اتکای اطلاعات و محاسبات مربوط به اثربخشی و کارایی عملکرد یک مرکز لجستیک پستی، کاملا وابسته به دقت و قابلیت اتکای اندازهگیری هزینههای عملیاتی و غیرعملیاتی کل شبکه پستی و همچنین پارامترهای عملیاتی توصیف کننده کارکرد شبکه، به ویژه ساختار زمانی ماندگاری مرسوله در بخشهای مختلف شبکه و هزینههای مستقیم و غیرمستقیم ناشی از آن است.
در نتیجه، اولین گام برای محاسبه و ارزیابی کارایی و اثربخشی یک مرکز لجستیک پستی، که خود اولین گام در مسیر محاسبه ارزش اقتصادی و راهبردی سرمایهگذاری بر فناوری و نوآوری محسوب میشود، ایجاد زیرساختهای مناسب برای جمعآوری اطلاعات مالی و عملیاتی شبکه پستی و یکپارچهسازی و هماهنگسازی و تحلیل این اطلاعات و در گام بعدی، امکانپذیر ساختن اجرای سناریوهای تغییر مورد نظر بر اساس این اطلاعات است.
در این مسیر، علاوه بر سرمایهگذاریهای مستقیم در زیرساختهای جمعآوری و پردازش اطلاعات توسط هر اپراتور پستی، به اشتراک گذاشتن اطلاعات، محاسبات و تحلیلها میان اپراتورهای گوناگون صنعت پست و لجستیک، میتواند گامی موثر برای رسیدن به ارزیابیهای دقیقتر و مصداقی از همافزایی و همکاری میان فعالان صنعت پست و لجستیک، برای ارتقای بهرهوری کل صنعت باشد.