در سالهای اخیر، نظام اقتصادی شاهد دو تحول کلیدی در حوزههای پست لجستیک و صنعت انرژی بوده است؛ تحولاتی که با یکدیگر پیوند عمیقی دارند. از یک طرف، با توسعۀ تجارت الکترونیکی و افزایش تقاضا برای ارسال و دریافت بستههای پستی، لجستیک دوستدار محیط زیست و به خصوص رعایت استانداردهای بهداشت شهری در راهکارهای گام آخر تحویل اهمیت بسیار بیشتری پیدا کرده است؛ و از سوی دیگر، اقتصاد انرژی هر روز بیشتر از دیروز به سوی انرژیهای تجدیدپذیر حرکت میکند.
به بیان اقتصادی، ممکن است هنوز بلوغ فنی در حوزۀ انرژیهای تجدیدپذیر آنقدر نباشد که حاشیۀ سود مارجینال تولید این انرژی آن را واجد توجیه اقتصادی کند؛ اما امروزه، تقاضای سنگین نیروهای بازار، دولت و جامعه در صنعت لجستیک برای استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر از یک سو و چشمانداز رشد درخشان پست لجستیک در سایۀ رشد تجارت الکترونیکی از سوی دیگر، آیندهای نویدبخش را برای این صنعت ترسیم میکند؛ و به این ترتیب، فعالان و بازارهای مالی را به سوی تخصیص اعتبار هر چه بیشتر برای نوسازی زیرساختهای انرژی مورد نیاز صنعت لجستیک میکشاند. نتیجۀ این روندها شتاب روزافزون تغییر رژیم مصرف انرژی در بخشهای مختلف صنعت لجستیک است.
پیشرفتها و دستاوردها
تقاضا برای حرکت صنعت لجستیک بهسوی انرژیهای تجدیدپذیر و تطابق با استانداردهای «پایداری» برآیند دو نیروی عمده است:
1- تقاضا و ترجیحات مصرفکنندگان به خصوص در کشورهای ثروتمند، با توجه به حساسیتی که نسبت به مسئلۀ ردپای کربنی کالاها و خدمات مصرف شدۀ آن وجود دارد، در انتخاب تولیدکنندهها و ارائهدهندگان خدمات لحاظ میشود.
2- مقررات گذاری دولتی که از یک سو هزینه و محدودیتهای بیشتری را بر تولید انرژیهای فسیلی تحمیل میکند و از سوی دیگر، بخشهای دارای مصرف انرژی بالا همچون صنعت لجستیک را هر چه بیشتر به رعایت استانداردهای سازگاری با محیط زیست ملزم میکند.
حاصل تلفیق این دو نیرو حرکت هر چه بیشتر صنعت لجستیک و به ویژه پست لجستیک به سوی «الکتریکی شدن» است؛ و البته در ادامه، راه استفاده از فناوریهای هوشمند مدیریت انرژی در صنعت لجستیک را نیز خواهد گشود.
بزرگراههای سبز
به نظر میرسد بزرگراههای سبز دیگر چندان شبیه یک رؤیا نیستند. از یک سو، استفاده از فناوری موتورهای الکتریکی در خودروهای باری رواجی روزافزون دارد. حتی باوجود مشکلاتی همچون رسوایی کمپانی نیکلا، میتوان مشاهده کرد که تولیدکنندگان بزرگ و کلاسیک خودروهای باری همچون ولوو و بنز در کنار تولیدکنندگان نوآفرین و تازه وارد این میدان مثل تسلا با سرعت در حال توسعۀ کامیونهای باری دارای موتورهای الکتریکی و فناوریهای مرتبط با آن، ازجمله باتریها و شارژرها، هستند؛ و ما به زودی این خودروها را به عنوان بخشی جداییناپذیر از ناوگان حمل بار جادهای خواهیم شناخت. از سوی دیگر، توسعۀ سرمایهگذاری روی فناوریهایی همچون خطوط مستقیم ولتاژ بالا و افزایش کارایی مبدلهای الکتریکی، امکان انتقال انرژی تجدیدپذیر را به صورت چشمگیری افزایش داده است؛ و از این پس باید شاهد بزرگراههایی باشیم که با زیرساختهای انتقال انرژی الکتریکی یکپارچه شدهاند و به خودروهای باری سنگین امکان استفاده از برق سبزی را میدهند که شاید هزاران کیلومتر دورتر تولید شده است.
راهحلهای مربوط به گام آخر تحویل
در بخش گام آخر تحویل، هم حساسیت نسبت به آلودگی بیشتر شده است و هم سرانۀ مصرف انرژی برای حمل کیلوگرم بر کیلومتر بار بیشتر است و به این ترتیب، توجیه اقتصادی این تغییرات و نوسازی زودتر و شدیدتر نمایان میشود؛ و هم از منظر دسترسی به زیرساختها، ایجاد اکوسیستمهای مبتنی بر انرژی سبز آسانتر و ارزانتر از حمل و نقل بینشهری است. به همین دلیل است که در این بخش شاهد راه حلهای متنوعی هستیم که مدتهاست در جای جای جهان پیادهسازی شدهاند.
ونهای الکتریکی بزرگ، خودروهای الکتریکی سبک، موتورسیکلتهای الکتریکی و پهپادهای الکتریکی، همه و همه، نمونههایی از سیستمهای مبتنی بر انرژی الکتریکی در راهکارهای گام آخر تحویل هستند. شعاع حرکتیِ محدود و دسترسی به زیرساختهای شهری امکان شارژ و یا تعویض سادهتر باتریها در پایگاههای شهری ناوگان خدمات گام آخر تحویل، پیادهسازی این راهکارها را نسبت به راهکارهای حمل و نقل بین شهری سادهتر کرده است. همچنین سطح پایین آلودگی صوتی این وسایل نقلیه امکان استفاده از آنها را برای اجرای عملیات شبانۀ گام آخر تحویل نیز میسر کرده است.
انرژیهای پاک در تأسیسات لجستیکی
استفاده از انرژیهای پاک و تجدیدپذیر در لجستیک به حوزۀ حمل و نقل محدود نمیشود. این روزها، انبارها و مراکز سفارشگردانی نیز برای تأمین انرژی الکتریکی لیفتراکها، رباتهای خودکار و همکار و در نهایت روشنایی و تهویۀ خود به استفاده از انرژی الکتریکی تجدیدپذیر روی آوردهاند که افزون بر کاهش ردپای کربنی، موجب صرفهجویی درخور توجهی در هزینههای این مراکز میشود.
تهدیدها و فرصتها
• بزرگترین فرصتهای پیشِ روی توسعۀ الکتریکیسازی و اتکای لجستیک به انرژی سبز شامل روند سریع بلوغ فناوری این حوزه، افزایش سختگیریها در مقرراتگذاریهای محیط زیستی و آلایندگیهای کربنی و نیز افزایش حساسیتهای اجتماعی نسبت به این موضوع است.
• بزرگترین موانع و تهدیدها در این مسیر نیاز به سرمایهگذاریهای سنگین اولیه و ضعف هماهنگی و یکپارچگی در استانداردهای تولید و توزیع انرژی تجدیدپذیر است که روند این سرمایهگذاریها را با چالش مواجه کردهاند.
• به نظر میرسد با توجه به الزامهای قانونی و علاقهمندی مشتریان به این حوزه، تمرکز شرکتهای سرمایهگذار، تولیدکنندگان و توزیعکنندگان انرژی سبز، فعالان صنعت لجستیک و دولتها بر توسعۀ استانداردهای فناوری مورد استفاده یکی از مهمترین گامهایی است که باید در راه توسعۀ استفاده از این انرژیها به خصوص در حوزۀ حمل و نقل بین شهری برداشت.
• در ایران نیز گرچه چشمانداز استفاده از انرژی الکتریکی در حمل و نقل بین شهری چندان نزدیک نیست، شبکهسازی میان فعالان صنعت لجستیک برای ایجاد زیرساختهای اشتراکی، یا دستکم یکپارچه، در حوزۀ تأمین انرژی سبز برای عملیات گام آخر تحویل و تأسیسات انبارداری و سفارشگردانی میتواند شروع خوبی برای وارد شدن صنعت لجستیک و به ویژه پست لجستیک ایران به میدان استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر و نزدیک کردن عملیات شرکتها به استانداردهای بینالمللی حوزۀ محیط زیست باشد.