بازار محصولات بادوام کندفروشِ مورد تقاضای مصرف کنندۀ نهایی، به گواهی تجربۀ تاریخی در مقیاس جهانی، یکی از بازارهای جذاب برای فعالیت در حوزۀ تجارت الکترونیکی است.
پست نوین در این یادداشت به بررسی مشخصات عمومی این بازار و چالشهای توسعۀ کسب و کار در آن پرداخته است.
اولین بازار هدف تجارت الکترونیکی، در مقیاس جهانی، کالاهای خرد و کندفروشی همچون کتاب و اسباببازی بودند. دورۀ عمر بالای این کالاها در شبکۀ پخش و نظام خردهفروشی، که ناشی از محدودیتها و ناکارآمدی سیستم پخش و خردهفروشی سنتی بود، هزینۀ درخور توجهی را از طریق هزینۀ فرصت سرمایه در گردش به اکوسیستم تولید و توزیع این کالاها تحمیل میکرد؛ و اولین خردهفروشی قدرتمند حوزۀ تجارت الکترونیکی جهانی، آمازون، کار خود را با نشانه گرفتن همین مارجین در دو صنعت کتاب و اسباببازی آغاز کرد.
به نظر میرسد در ایران هم بازار ایندست کالاها، یعنی محصولات کندفروش مورد تقاضای مصرف کنندۀ نهایی، میتواند یک نقطۀ شروع قدرتمند برای توسعۀ فعالیت اکوسیستم تجارت الکترونیکی باشد؛ بازاری که تا امروز آن طور که باید و شاید مورد توجه قرار نگرفته است.
مهمترین ویژگی این کالاها که استفاده از نظام فروش مبتنی بر تجارت الکترونیکی را در موردشان اثربخش و ارزشآفرین میکند، همان طور که پیش از این اشاره شد، دورۀ طولانی توقف در نظام پخش و البته درخور توجه بودن هزینۀ ناشی از این توقف در ساختار قیمت نهایی مصرف کننده است.
آمازون چطور آغاز کرد؟
هنگامی که آمازون در ایالات متحده حضور در این بازار را آغاز کرد، مارجین قسمت پخش و خردهفروشی کتاب و اسباببازی چیزی حدود 30 تا 50 درصد بهای مصرف کنندۀ نهایی را تشکیل میداد.
در حال حاضر در ایران نیز به نظر میرسد این عدد به طور میانگین بالای 50 درصد و در مواردی تا 80 درصد بهای نهایی مصرف کننده است.
واقعیت این است که پیش از این، سهم بالای واردات و به طور ویژه واردات قاچاق در مورد کالاهایی همچون اسباببازی سبب میشد امکان استفاده از ظرفیت تجارت الکترونیکی برای کاهش زمان ماندگاری کالا در شبکۀ پخش و نظام خردهفروشی وجود نداشته باشد و نقش درگاههای تجارت الکترونیکی صرفاً به کاهش هزینههای عملیاتی کانال فروش محدود و منحصر شود.
اما با افزایش قیمت ارز و محدود شدن ظرفیت واردات این محصولات، به دلیل حساسیت زیاد سطح تقاضا به قیمت، فضایی برای فعالیت تولید کنندگان داخلی در این زمینه فراهم شده است و در کنار این فضا، فرصت تازهای برای اکوسیستم تجارت الکترونیکی و پست لجستیک کشور؛ تا در این بازار از محل کاهش دورۀ حضور محصول در نظام پخش و آزاد کردن ظرفیت سرمایه در گردش نیز ارزشآفرینی شود.
به غیر از تأثیراتی که افزایش قیمت ارز بر این بازار داشته است، تغییرات شرایط اقتصاد کلان ایران از دو منظر بر این فرصت تجاری تأثیر میگذارند.
از یکسو با افزایش نرخ تورم و به تبع آن افزایش هزینۀ فرصت پول در اکوسیستم اقتصادی کشور، اختلاف قیمت تولید تا قیمت نهایی مصرف کنندۀ این اقلام در شبکۀ پخش و خردهفروشی سنتی افزایش مییابد و به این ترتیب، سرمایهگذاری در زیرساختهای تجارت الکترونیکی این محصولات توجیه اقتصادی بیشتری پیدا میکند. از سوی دیگر با توجه به کاهش سطح عمومی قدرت خرید مردم و حساسیت بسیار بالای میزان تقاضای این کالاها به قیمت، به نظر میرسد فعالان تجارت الکترونیکی در این عرصه، در صورت یک برنامهریزی صحیح و تأمین زیرساخت مناسب، کار چندان دشواری برای شکست دادن رقبای سنتی خود در بازار نداشته باشند.
4PLها، چاره گشایی می کنند
نکتۀ کلیدی اینجاست که حداکثر بازدهی در این مدل کسب و کار زمانی به دست میآید که فعالان تجارت الکترونیکی این عرصه، نه فقط در مقام یک کانال فروش و نه حتی در جایگاه یک سیستم 3PL بلکه به عنوان یک 4PL، شبکهای از تولیدکنندگان را برای تولید ماژولار ایندست کالاها بهگونهای سازماندهی کنند که زمان ماندگاری کالا در انبار تولید کننده و شبکۀ توزیع و نیز سطح ذخیرۀ احتیاطی مواد اولیه در انبار تولید کنندگان به کمترین مقدار خود برسد.
یک شبکۀ تولید ماژولار همچنین میتواند امکانات گستردهای را برای اختصاصیسازی محصول تولید شده در اختیار مشتریان قرار دهد؛ و فروشندگان و توسعهدهندگان باهوش و موقعیتشناس محصول میتوانند به بهترین نحو از این امکان برای خلق یک مزیت رقابتی مضاعف در برابر رقبای سنتی خود استفاده کنند. البته بدیهی است که کارایی چنین شبکهای به شدت نسبت به مقیاس شبکه حساس است و فعالان حوزۀ تجارت الکترونیکی، توسعه دهندگان و تولید کنندگان این محصولات و نیز ارائه دهندگان خدمات پست لجستیک، به عنوان حلقۀ اتصال بازیگران این اکوسیستم به یکدیگر، فقط زمانی میتوانند از این فرصت به درستی استفاده کنند که قادر باشند با شبکهسازی مناسب، مقیاس قابل قبولی از فعالیت را در بازاری که تحت تأثیر فشارهای اقتصادی روز به روز کوچکتر میشود، در ظرفیت تولید و فروش فراهم کنند.